Śmidowicz (Smidowicz) Józef (1888—1962), pianista, pedagog.
Ur. 2 IX w Żytomierzu, był synem Edwarda Norberta (1856—1926), pianisty, od ok. r. 1890 nauczyciela w szkole muzycznej w Rostowie nad Donem, a w czasie pierwszej wojny światowej nauczyciela w szkole muzycznej Tow. Muzycznego im. Fryderyka Chopina w Łodzi (od r. 1916 był jej dyrektorem), oraz Franciszki Klaudii z Trzecieskich (1862—1946), córki Marcina Leopolda Trzecieskiego i Anieli z baronów Bülow-Gorow. Miał cztery siostry: Marię, zamężną Kuzniecową, mieszkającą w Moskwie, Jadwigę, zamężną Komorowską, Helenę, zamężną Łazarew, i Anielę, zamężną Frejdlich.
Pierwsze lekcje gry na fortepianie pobierał Ś. u ojca. Jako «cudowne dziecko» wystąpił w r. 1898 w Kisłowodsku, wykonując „I Koncert C-dur” L. van Beethovena. Od r. 1900 w Rostowie kontynuował naukę gry na fortepianie u Władysława Sayer-Waszkiewicza. Po wybuchu rewolucji 1905 r. wyjechał do Warszawy i t.r. w Inst. Muzycznym podjął studia w klasie fortepianu pod kierunkiem Aleksandra Michałowskiego; teorii muzyki uczył się u Marka Zawirskiego, a kontrapunktu u Zygmunta Noskowskiego. Dn. 19 IV 1909 zadebiutował w Filharmonii Warszawskiej, wykonując m.in. „Koncert Es-dur” F. Liszta pod batutą Noskowskiego. W sierpniu 1910 wziął udział w V Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. Antona Rubinsteina w Petersburgu (znalazł się w finale razem z Arturem Rubinsteinem). W Warszawie zwrócił na siebie uwagę kolejnymi koncertami w Filharmonii, m.in. po wykonaniu w lutym 1911 „Rapsodii hiszpańskiej” Liszta (w orkiestracji F. Busoniego) pod dyrekcją Grzegorza Fitelberga pisał o nim pochlebnie Piotr Rytel („Scena i Sztuka” 1911 nr 8). Jeszcze jako student został Ś. w r. 1912 nauczycielem fortepianu w prywatnej Szkole Muzycznej Jakuba Winieckiego w Łodzi; w tamtejszej Filharmonii wystąpił 8 XII t.r. z „Koncertem f-moll” Chopina. W r. 1913 uzyskał dyplom Inst. Muzycznego.
W czasie pierwszej wojny światowej występował Ś. wielokrotnie w Warszawie i Łodzi, a także w Rosji, gdzie dawał koncerty na rzecz uciekinierów z Polski. W l. 1916—18 był nauczycielem muzyki w Taganrogu. Jesienią 1918 wrócił do kraju i 21 X t.r. w sali kameralnej Hermana i Grossmanna w Warszawie wykonał z Łódzką Orkiestrą Symfoniczną „Koncert B-dur” Sergiusza Bortkiewicza, uzyskując pochwały recenzentów (F. Szopskiego i M. Skolimowskiego). Osiadł w Warszawie, gdzie objął stanowisko profesora wyższego kursu fortepianu w szkole muzycznej przy Warszawskim Tow. Muzycznym (od r. 1919 Wyższa Szkoła Muzyczna im. Chopina). Od r. 1922 należał do Polskiego Stow. Muzyków Pedagogów. Jego uczniami byli m.in. Witold Lutosławski (prywatnie, w l. 1924—5), Władysław Szpilman (1926—30) i Leon Boruński (1928—32). Występował z koncertami i recitalami w wielu miastach polskich, m.in. w r. 1924 w Filharmonii w Łodzi z „Koncertem d-moll” J. Brahmsa. Po powstaniu Polskiego Radia (PR) współpracował od r. 1925 z jego redakcją muzyczną. W r. 1927 wszedł do zarządu Warszawskiego Tow. Muzycznego oraz został jurorem I Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Chopina w Warszawie. W maju 1933 wystąpił na scenie Opery Warszawskiej, wykonując „Nokturn cis-moll” w operze „Chopin” G. Oreficego. Jako pierwszy polski pianista wykonał „Koncert D-dur” na lewą rękę M. Ravela. W r. 1932 był ponownie jurorem Konkursu Chopinowskiego (jednym z laureatów został jego uczeń, Boruński); funkcję jurora sprawował też w konkursie w r. 1937. Z dyrektorem Wyższej Szkoły Muzycznej Adamem Wieniawskim należał do twórców w r. 1934 Inst. Chopina. Z okazji 86. rocznicy śmierci kompozytora wystąpił 17 X r.n. w Sali im. Mieczysława Karłowicza ze śpiewaczką Wandą Wermińską w koncercie inaugurującym sezon muzyczny w Warszawie. W cyklu „Koncertów PR” zaprezentował w czerwcu 1939 na Wawelu „II Koncert c-moll” Henryka Melcera i „Koncert As-dur” Aleksandra Zarzyckiego. Latem t.r. jego wykonania utworów Chopina w PR były transmitowane przez jedną z rozgłośni amerykańskich.
W czasie okupacji niemieckiej Ś. nadal pracował w Wyższej Szkole Muzycznej, przekształconej w r. 1940 w przeznaczoną dla dzieci Die Warschauer F. Chopin Musikschule. Gdy jej dotychczasowy dyrektor, Wieniawski, musiał się ukrywać, objął w r. 1941 jego stanowisko i sprawował je do zamknięcia szkoły w r.n. Potem kierował szkołą w konspiracji, udzielając także korepetycji oraz dając koncerty i recitale w domach prywatnych, w cukierni Lardellego i kawiarni Bolesława Woytowicza. Obok dyrygenta Adama Dołżyckiego i skrzypka Wacława Niemczyka występował również w koncertach organizowanych przez władze okupacyjne, a bojkotowanych przez Polaków, m.in. w Teatrze m. Warszawy wykonał 27 IV t.r. „Koncert e-moll” Chopina, 18 V „Koncert a-moll” R. Schumanna, a 12 IV 1942 „Koncertstück f-moll” K. M. Webera. W sierpniu t.r. wystąpił w kawiarni Lardellego z „Koncertem e-moll” Chopina, powtarzając go 20 IX pod dyrekcją Dołżyckiego w Teatrze m. Warszawy, gdzie 9 II 1943 zaprezentował również „Koncert f-moll” Chopina. Występy te doprowadziły do ostracyzmu towarzyskiego Ś-a; Kazimierz Wiłkomirski wspominał, że «nie poczuwał się [on] do obowiązku respektowania przyjętych przez nas zasad i metod postępowania». Jednak zdaniem Józefa Kańskiego Ś. wielokrotnie dawał świadectwa patriotyzmu, m.in. po wybuchu powstania warszawskiego 1944 r. uczestniczył we wznoszeniu barykady na Żoliborzu.
Po zakończeniu wojny Ś. w r. 1946 został nauczycielem w Szkole Muzycznej (od r. 1950 Państw. Średnia Szkoła Muzyczna) im. Chopina w Warszawie. W Filharmonii w Katowicach wystąpił w r. 1946 z prawykonaniem „II Koncertu fortepianowego” Ludomira Różyckiego. Opracował dla młodzieży 25 łatwych etiud (W. 1948). W setną rocznicę śmierci Chopina uczestniczył w październiku 1949 w zorganizowanym przez warszawski Teatr Roma cyklu „Żywe wydanie dzieł Chopina”. Z t.r. pochodzą jego nagrania utworów Chopina dla wytwórni płytowej «Muza». Pod koniec l. czterdziestych wznowił współpracę z PR, prezentując 26 sonat Beethovena. Dn. 1 X 1951, utrzymując etat w szkole średniej, został zatrudniony w Państw. Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie w klasie fortepianu; jego uczniem był w l. 1951—5 Kański. Od 1 I 1954 pełnił funkcję dziekana Wydz. Fortepianu i Organów. W październiku 1955 został jurorem V Konkursu Chopinowskiego. Dn. 14 XII t.r. w sali Pałacu Kultury i Nauki po raz ostatni wystąpił publicznie, z recitalem czterech sonat Beethovena. T.r. zakończył pracę w Państw. Średniej Szkole Muzycznej. Dn. 30 IX 1959 przestał pełnić funkcję dziekana Wydz. Fortepianu i Organów i przeszedł na emeryturę.
Wśród pianistów polskich Ś. wyróżniał się «perlistą» techniką gry, «pięknym tonem, doskonałym frazowaniem i wyczuciem formy» (Kański) oraz wyjątkową pamięcią. Dysponował ogromnym repertuarem, obejmującym ponad 30 koncertów fortepianowych, niemal wszystkie dzieła Chopina oraz sonaty i koncerty fortepianowe Beethovena, liczne utwory J. S. Bacha, F. Schuberta, Schumanna i Liszta, a także kompozytorów polskich, m.in. Różyckiego, Zarzyckiego, Juliusza Zarębskiego, Ignacego Paderewskiego, Zygmunta Stojowskiego i Władysława Żeleńskiego. Należał do nielicznych pianistów wykonujących „Studia nad etiudami Chopina” Leopolda Godowskiego. W opinii Zbigniewa Drzewieckiego jego pianistyka «była zawsze podporządkowana doskonałemu ładowi muzycznemu, pełna umiaru, klasycyzująca». Ś. zmarł 10 VI 1962 w Warszawie, został pochowany 14 VI na cmentarzu Powązkowskim w Alei Zasłużonych. Był odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1935), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1955) i Orderem Sztandaru Pracy II kl. (1961).
Żoną Ś-a była Aleksandra z Michałowskich (ur. 1884), córka Aleksandra Michałowskiego, nauczyciela Ś-a. Małżeństwo pozostało bezdzietne.
W r. 1971 Polskie Nagrania «Muza» wydały płytę z nagranymi w r. 1954 w wykonaniu Ś-a utworami Chopina, Beethovena, Różyckiego, Schumanna i Karola Szymanowskiego.
Dybowski S., Słownik pianistów polskich, W. 2003; Enc. muzycz.; Kański J., Dyskografia chopinowska, Kr. 1986 (fot. nr 26); Leksykon polskich muzyków pedagogów urodzonych po 31 grudnia 1870 roku, Kr. 2008 (jako Smidowicz); PSB (Michałowski Aleksander); Słown. muzyków pol., II; — Kwiatkowski M. J., Narodziny Polskiego Radia, W. 1972; tenże, „Tu Polskie Radio Warszawa…”, W. 1980; Nestorzy pianistyki polskiej, Red. M. Szraiber, W. 2005 II; Pellowski A., Kultura muzyczna Łodzi do roku 1918, Ł. 1994 (jako Smidowicz); — Drzewiecki Z., Wspominając dawne dni, w: Ze złotych kart pianisty ki polskiej [Album płytowy Pol. Nagrania «Muza»], W. 1971; Jasiński R., Na przełomie epok. Muzyka w Warszawie (1910—1927), W. 1979; tenże, Zmierzch starego świata. Wspomnienia 1900—1945, Kr. 2006; Wiłkomirski K., Wspomnienia, Kr. 1970; — „Gaz. Warsz.” 1914 nr z 5 XII (rec. Szopskiego); „Głos” 1918 nr z 29 X (rec. Skolimowskiego); „Kur. Poranny” 1914 nr z 5 XII (rec. Godeckiego); „Kur. Warsz.” 1935 nr 287; „Radio” 1930 nr 42; — Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1962: „Ruch Muzycz.” nr 15 s. 6—7, 21 (Kański), „Trybuna Ludu” nr z 13 VI, „Tyg. Powsz.” nr z 24 VI, „Życie Warszawy” nr z 12 VI, 13 VI; — Arch. Uniw. Muzycz. Chopina w W.: Teczka osobowa, sygn. 90/92; — Informacje Mariana Wolskiego z Kr. na podstawie „Materiałów do genealogii Trzecieskich”.
Klaudia Podobińska-Kraszewska